ราคโทสโมหกฺขยา ส นิพฺพุโตติ ราคสฺสปิ ขยา โทสสฺสปิ ขยา โมหสฺสปิ ขยาฯ ตตฺถ ราโคติ โย ราโค สาราโค เจตโส สารชฺชนา โลโภ ลุพฺภนา ลุพฺภิตตฺตํ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํฯ โทโสติ โย โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปาโท เจตโส พฺยาปชฺชนา โทโส อกุสลมูลํฯ โมโหติ ยํ อญฺญาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย อสมฺโพโธ อปฺปฏิเวโธ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชญฺญํ โมโห อกุสลมูลํฯ อิติ อิเมสํ ราคาทีนํ ขโย นิโรโธ ปฏินิสฺสคฺโค นิพฺพุติ นิพฺพายนา ปรินิพฺพานํ สอุปาทิเสสา นิพฺพานธาตุ อนุปาทิเสสา นิพฺพานธาตูติฯ อยํ สมาโรปโน หารสมฺปาโตฯ

มิสฺสกหารสมฺปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นยสมุฏฺฐานวารวณฺณนา

[79] เอวํ นานาสุตฺตวเสน เอกสุตฺตวเสน จ หารวิจารํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ นยวิจารํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถ กตมํ นยสมุฏฺฐาน’’นฺติอาทิ อารทฺธํฯ กสฺมา ปเนตฺถ ยถา ‘‘ตตฺถ กตโม เทสนาหาโร, อสฺสาทาทีนวตาติ คาถาฯ อยํ เทสนาหาโร กิํ เทสยตี’’ติอาทินา หารนิทฺเทโส อารทฺโธ, เอวํ ‘‘ตตฺถ กตโม นนฺทิยาวฏฺโฏ, ตณฺหญฺจ อวิชฺชมฺปิ จาติ คาถา, อยํ นนฺทิยาวฏฺโฏ กิํ นยตี’’ติอาทินา อนารภิตฺวา สมุฏฺฐานมุเขน อารทฺธนฺติ? วุจฺจเต – หารนยานํ วิสยเภทโตฯ ยถา หิ หารา พฺยญฺชนมุเขน สุตฺตสฺส อตฺถสํวณฺณนา, น เอวํ นยาฯ นยา ปน นานาสุตฺตโต นิทฺธาริเตหิ ตณฺหาวิชฺชาทีหิ มูลปเทหิ จตุสจฺจโยชนาย นยโต อนุพุชฺฌิยมาโน ทุกฺขาทิอตฺโถฯ โส หิ มคฺคญาณํ นยติ สมฺปาเปตีติ นโยฯ ปฏิวิชฺฌนฺตานํ ปน อุคฺฆฏิตญฺญุอาทีนํ ติณฺณํ เวเนยฺยานํ วเสน มูลปทวิภาคโต ติธา วิภตฺตาฯ เอกเมโก เจตฺถ ยโต เนติ, ยญฺจ เนติ, เตสํ สํกิเลสโวทานานํ วิภาคโต ทฺวิสงฺคโห จตุฉอฏฺฐทิโส จาติ ภินฺโน หารนยานํ วิสโยฯ ตถา หิ วุตฺตํ – ‘‘หารา พฺยญฺชนวิจโย, สุตฺตสฺส นยา ตโย จ สุตฺตตฺโถ’’ติ (เนตฺติ. สงฺคหวาร)ฯ เอวํ วิสิฏฺฐวิสยตฺตา หารนยานํ หาเรหิ อญฺญถา นเย นิทฺทิสนฺโต ‘‘ตตฺถ กตมํ นยสมุฏฺฐาน’’นฺติอาทิมาหฯ